Musicologie van de Keltische en naburige stijlen | Musicologie van de Keltische en naburige stijlen |
| [Home][Info][Introductie][Cultuurhistorische onderwerpen][Dans en danshistorie][Vorm, technieken en idioom][Toonsystematiek][Akkoordenleer][Harmonie][Extra] |
INHOUD van deze pagina (verberg)
De Bretons syllabische metrische vormen in appendix D, zijn gebaseerd op de beschrijvingen van Emile Ernault; L'ancien Vers breton; 1912; Honore Champion, Libraire-Editeur, Paris; p. 22-40. Deze is on line beschikbaar op Internet Archive: University of Toronto.
Ernault onderscheidt twee hoofdcategorieën:
In afdeling 4, 'Annotaties en geraadpleegde bronnen', onderaan deze pagina, treft men een overzicht aan van de primaire en secundaire bronnen, waarnaar Ernault verwijst.
Dit zou erop kunnen wijzen dat twaalfregelige stanza's van vijf lettergrepen, oorspronkelijk kwatrijnen waren met verzen van 15 lettergrepen en voorzien van twee cesuren, zodat er sprake was van een 'verdeelde' binnenrijm.
Maar het moet wel worden opgemerkt, dat de oude Franse mysteriespelen naar voorbeeld van de Bretonen, twaalfregelige stanza's met een soortgelijke maatvoering bezaten. Dit geldt ook voor de rangschikking van de eindrijm en de 'verdeelde' Bretonse binnenrijmen. Het onderstaande Franse voorbeeld is uit Le Mystère de la Passion van Arnoul Greban (red.); 1878; G. Paris & G. Raynaud, Paris; p.341:| a a b a a b b b c b b c | O noble Judee, noblement fondee d'ancienneté, Lors fus bien mondree: or as mal gardee la nobilité, Quand par cruaulté tu as debouté ton leal pasteur Tout par sa bonté venge tet durté, haultain createur. |
| Le Mystère de la Passion van Arnoul Greban (red.); 1878; G. Paris & G. Raynaud, Paris; p.341 | |
Het Bretonse systeem vereist niet de primaire eindrijmen -dée en -té, doch vraagt daarnaast om een inwendige echo van de eindrijmen. Een voorbeeld hiervan vinden we in het volgende Franse fragment, dat toevallig aan deze voorwaarde voldoet:
| a a b a a b | Je crie et sermonne, je prie et jargonne; j'ay beau sermonn-er. Je ne voy personne qui son cueur adonne a me riens donn-er |
| Le Mystère de la Passion van Arnoul Greban (red.); 1878; G. Paris & G. Raynaud, Paris; p.183 | |
De specifieke Bretonse stanza's van 12 versregels, waarbij iedere versregel uit 5 lettergrepen bestaat, komt dus niet in het Frans voor. Zoals gezegd, is de binnenrijm niet verplicht, doch het komt wel voor:
| Merch dan roe voe hy A Ycomedy, Den malicius, Leun a disenor Ha guerch ac error, Roe Dioscorus |
|
| Le Mystère de Sainte Barbe E. Ernault (red.); 1887; Nantes; p.2 | |
Deze kan ook meervoudig optreden:
| Ez voe de-re-et. | |
| Grand Mystà de Jésus; H. de la Villemarqué (red.); 1866; Paris; p. 75 | |
Een bijzonder geval is de uitbreiding van de laatste half-strofe. Deze vindt plaats door er steeds een vers eraan toe te voegen, hetgeen resulteert in een vierdelige versregel van 20 lettergrepen:
a (5)
a (5)
b (5)
c - c - c - b (20)
In deze verzen mag eveens binnenrijm ontbreken.
Een versregel met vijf lettergrepen verschijnt aan het einde van elke sapphische strofe (11 + 11 + 11 + 5 lettergrepen) van de '4 Noëls' van de hymne Iste Confessor. In de eerste drie (14e, 34e en 38e versregel) is de binnenrijm verplicht, doch de eindrijm mag worden weggelaten, omdat de binnenrijm is gekoppeld aan de eindrijm van de voorgaande versregel. Een afwijking hierin vormt versregel 43, waarin de binnenrijm niet verplicht is. Dit komt door de aanwezigheid van een extra lange versregel van 16 lettergrepen. Bijvoorbeeld:
| En un ty dy-fflas, en presep un as-en, (11) Ez ma voar an fouen Doue Roue'n glen dysquenn-et; (16) Rentomp dezaff cher seder ha reuer-ancc, (11) Pan omp aduanc-et. (5) |
| Vertaling naar het Frans door E. Ernault: Dans une maison incommode, dans la crèche d'un àne, est descendu sur du foin Dieu le roi du monde; rendons-lui gaiment hommage eet honneur, puisque nous sommes sauvés. |
| Nouel, Nouel, Nouel! (6) E quentel guel-uomp! (5) Rouanes an Tens-or, cosquor, enor-omp. (11) Don guir Ad-uocad-es, (6) Merch caezer, Impalaezr-es. (6) Hon Maes-tres ness-aff. (5) Ny a dle re-ue-rant en em presant-aff. (11) |
| Vertaling naar het Frans door E. Ernault: Noël! Noël! Noël! c'est le temps de l'appeler! Peuple, honorons la Reine de tout bien. A notre vraie avocate, belle jeune fille, impératrice, Notre Maitresse immédiate, nous devons avec respect nous présenter. |
Het eerste deel van drie regels vormt zonder twijfel een refrein. Voor het tweede deel geldt, dat de derde versregel van 5 lettergrepen, geen ander doel heeft dan met het einde van de volgende versregel te rijmen. De binnenrijm in de derde versregel Maes-tres zijn louter een versiering.
| Orzca eza tut ma ty Tut a brut a stud-y Vn sourcy am gruy bras.. |
| Vertaling naar het Frans door E. Ernault: Or ça, ça, gens de ma maison, hommes de réputation et d'éde, un souci me pique beaucoup.... |
Noël nr. 6 en 7 in H. de la Villemarqué; Anciens Noëls Bretons (Revue Celtique X-XIII) hebben een soortgelijke sestet als refrein. Ze worden echter voorafgegaan door vier versregels van 6 lettergrepen, die twee aan twee zijn verbonden. De gehele strofe kan worden beschouwd als een kwatrijn van 12 en 18 lettergrepen, dat wil zeggen respectievelijk: (6 + 6), (6 + 6), (6 + 6 + 6) en (6 + 6 + 6) lettergrepen.
| Neus pront ez spont-at Tiz mat dr'en penn-ad-ur Allas! dreau oz cleu-et E bout net ganet sur; Maz en cherchas ass-ur Diouz e tut, an hud-ur, Sigur an Scriptur-iaou; Hac, a goall saont ont aff, Gant annoaz de laz-aff Ez oa claff gant caff-aou. |
| Vertaling naar het Frans door E. Ernault: Alors tout de suite il fut effrayé aussitòt à cause de ce chef, hélas! en apprenant clairement qu'il était bien sùrement né; et il s'enquit, certes, auprès de ses gens, l'infàme, assurément, des Ecritures; et faute de le trouver, par envie de le tuer il était malade de chagrin. |
| Uit: Noel nr. 7 (stanza 107) |
| Hac e re-o da e-uaf. Et il la mènera à boire. |
| A! qua-ffet out! heb neb sout-en Ret eu dit meruell! Ne ell den Da sicour certen, te en goar; Breman gant un baz ez laz-iff Quic ha chrochenn ez dispenn-iff Quent ez flachiff ne liquiff mar. | - Ah! te voilà trouvée! Personne ne peut Te secourir, certainement tu le sais; Maintenant avec un hàton je te tuerai, Chair et peau je te déchirerai. Avant que je bouge (d'ici); je n'hésiterai pas. |
| (La mystère de sainte Barbe, 391). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
| Un steren guen ho quelenn-e Da monet dan place, dre grace Doue, Ma voa Jesus: eurus voe Oz caffout Mary, an Try Roue | Une étoile blanche les guidat pour aller, par la gràce de Dieu, à l'endroit où était Jésus; ils furent heureux en trouvant Marie, les trois rois. |
| Voorbeeld van een kwatrijn met monorijm. (Anciens Noëls Bretons, 23). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Het volgende voorbeeld toont een extra toegevoegde versregel na de eerste rijm. (De 4e regel is in het Latijn):
| Pedomp Roue'n nouar, Map Mar-y Ha maz ay hep goap dan ab-ry Holl pobl Leon hep essonn-y Ad Parad-i-si goudi-a Greomp meu-leu-dy da Ma-ri-a. | Prions le Roi de terre, le fils de Marie, pour que tout le peuple du Léon aille assurément au repos sans tarder, dans les joies du paradis. Chantons les louanges de Marie |
| (Anciens Noëls Bretons, 29). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Er bestaan ook kwatrijnen met twee vlakke rijmen, waarin alle interne rijm onafhankelijk is. Dat is het opschrift van St. Thégonnec uit 1587, in de epigrafische tekens. Hierin zijn alle u's als v's geschreven, terwijl de meeste van woorden door een dubbele punt gescheiden worden. J. Loth (La Métrique galloise, in: Cours de littérature Celtique XI) (Loth, 1902), heeft dit getranscribeerd en vertaald:
| Itron maria vir sicour Ni o pet huantec don recour Hui en quentaff advocades Evit pecher ha pecheres. | Madame Marie de vrai secours, nous vous prions ardemment de nous secourir, vous en premier avocate pour pécheur et pécheresse. |
| (Anciens Noëls Bretons, 29). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Een lied op het zelfde ritme, verhaalt de ontdekking in 1625 van het vereerde standbeeld van St. Anne van Auray [Doctrinal ar Christenien; 1628; Morlaix; In: Ernault: Archive für celtische Lexikographie]. Hierin wordt van tijd tot tijd de rijm zodanig herhaald, waardoor per ongeluk monorijm-kwatrijnen werden gevormd:
| Mar ho heux clevet er bet-man Na gant nep poan mar douch goan-et, Nobl ha commun gui-ti-bun-an, Na bras na bihan na man-et. | Si vous avez une maladie quelconque ou par quelque peine si vou êtes affligé, nobles et vilains, tous, petits ni grands, que nul ne reste. |
| (Doctrinal, 18). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Hetzelfde idee treffen we evenwel in alle strofen van de nrs. 2, 19 en 24 in Villemarqué's Ancien Noëls Bretons, aan.
| An Aelez glan ho deux can-et (8) han Pastoret a so dired-et; Rouanez tyr dioux Ori-ent A het an hent no deuez lent-et. | Les saints anges ont chanté Et les bergers sont accourus: trois rois d'Orient ne se sont pas attardés en route. |
| (Revue Celtique, XIII, 149/ La Métrique galloise). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
| Rac Doué en de-veux avoü-et En hon natur pa en deveux andur-et, Penaos é rey d'ar Beley-en, Gallont Pezr da rey d'ar pec'her-ien, (Gant accepti ar pi-ni-gen) A pep pec'het oll absol-uen. | Car Dieu a déclaré, quand, ayant pris notre nature, il a souffert, qu'il donnera aux prêtres le pouvoir de Pierre pour donner aux pécheurs (pourvu qu'ils acceptent le pénitence), l'absolution de toute espèce de pécheé |
| (Doctrinal ar Christenien; 1628; In: Ernault: Archive für celtische Lexikographie, lied 10). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
| Autrou a grace | hoz soulacc moz graae-y. | Seigneur, je vous remercie de la grâce de votre consolation. |
| (La mystère de sainte Barbe, 681). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Daarnaast kan er sprake zijn van een rijk opgezette binnenrijm:
| E duiz tiz mat | hep nep deb-at bat-ant. | Je suis venu promptement, sans nulle hésitation, aussi-tôt. |
| (La mystère de sainte Barbe, 53). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
De tien-lettergrepige verzen kunnen ook worden gegroepeerd in kwatrijnen met monorijm of kunnen met verzen van 12 lettergrepen worden gemengd (Anciens Noëls Bretons 5, 1/strofe 1). De kwatrijnen van Anciens Noëls Bretons, nr. 30, bevatten zelfs verzen van 20 lettergrepen.
Een andere indeling is die, met de cesuur in het midden van het vers, hetgeen men regelmatig in een komedie aantreft, zoals de 'Amourettes du vieillard' (citaat in D. Le Pelletier, 1752). Deze citaten zijn bijna altijd te kort, om ons over de organisatie van de eindrijm te kunnen informeren. Er zijn wel enkele aanknopingspunten: ziet men in het tweede versdeel het woord 'drouin', dan wordt door sommigen geconcludeerd dat deze als interne rijm van het volgende vers terugkomt.
Deze tienlettergrepig versindeling treft men ook aan in de kwatrijnen van Anciens Noëls, nr. 20 en 31, waarin de eindrijm als binnenrijm in de 3e versregel optreedt (de vierde, steeds terugkerende vers is een refrein). De binnenrijm staat op de cesuur:
| Rouanez hep sy | try dioux Orient Voe en em caffas | en creis un croass-ent Oz clasq Doue Roue'n sent | hep nep fent quentrat: Mary, chuy byaou | reiff quehezlaou mat. | Trois rois d'Orient sans défaut Se rencontrèrent au milieu d'un carrefour Cherchant en toute hâte Dieu le Roi des saints: O Marie, il vous appartient de donner les bonnes nouvelles. |
| (Anciens Noëls, 20, str. 264). Franse vertaling naar H. de Villemarqué. | |
Naast de metra met bovengenoemde verssneden, bestaat nog een aantal andere. Het 11e lied in Doctrinal toont de cesuur indeling van bijvoorbeeld 6 + 4 lettergrepen. Verder zijn ze willekeurig gemengd. Zo zijn er acht dezelfde voorbeelden van de indeling 7 + 3.
In vijf van de passages, kan de onregelmatigheid door middel van een eenvoudige omzetting van woorden, worden gecorrigeerd. Hetgeen niet het geval is in stanza 18, vers 2 en strofe 24, vers 1, alsmede strofe 20, die een voorbeeld vormt met vier verschillende versmetra (7 + 3, 4 + 6, 6 + 4 en 5 + 5):
| Evel ma voue ar se-lanç | avanc-et (7+3) Gant cals á hu | neuse voue condu-et (4+6) Evel un den ifam | é voue sam-et, (6+4) A ur Croas ponner | Salver hon sper-et. (5+5) | Quand la sentence fut prononcée, avec beaucoup de huées alors il fut conduit; comme un home infàme fut chargé d'une lourde croix le Sauveur de notre âme. |
| (Doctrinal ar Christenien, 20). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Neuse Roue an euff | so enn y conceu-et | Alors le roi du ciel fut en elle conçu. |
| Franse vertaling naar E. Ernault. | |
Deze oneffen kwatrijnen kunnen monorijm bezitten (Anciens Noëls, 14, m.u.v. strofe 1). In Anciens Noëls, nr. 43 treedt het vers twee aan twee op in de vorm van 5 + 6, +5 +6 = 22 lettegrepen.
De plaats van de verssnede kan ook worden omgekeerd naar 6 + 5 lettergrepen, zoals blijkt in:
| Ila Ma-ry en gat-nas en craou un as-en | Et Marie le mit au monde dans l'él;table d'un àne. |
| (Anciens Noëls, nr. 8). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
In het volgende voorbeeld treden aanvankelijk twee versregels van 11 lettergrepen op (4 + 7) en vervolgens 10 (4 + 6). De eerste eindrijm vindt men terug als binnenrijm in de derde versregel, terwijl de vierde vers een refrein is:
| Ny a ca-lon oll, tut guirion, Leon-is, A guir gaudet greomp requet da Roue'n bed-is, Bourch na plouis dre nep guis na quis-et. Nouel quenomp entromp, na fellomp quet. |
Nous tous de coeur, gens fidèles, Léonais, avec un vrai zèle faisons requête au roi de humains; bourgois ni paysans, que nul ne recule d'aucune façon. Chantons Noël, tous, n'y manquons pas. |
| (Anciens Noëls, nr. 40). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Euelhen eu gonit gloat, hac ebat-af. | C´est ainsi qu´on gagne de l´argent et qu´on s´amuse. |
| (Sainte Barbe, 79). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Scriffet, cred-et hel, gant Hel-y, peur fi-er. | (Il est) écrit, croyez (-le) bien, par Elie, très clairement. |
| (Anciens Noëls, 38). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Bezaff puri-fi-et, ne galles quet cret henn. | Tu ne pourrais pas être purifié, crois le. |
| (Mirouer de la Mort, vers 507). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Quenomp cuff vuhel Nouel da Roe 'n velly Ha dinam de mam chuec, choantec, hep dieguy; He deueus, n'en deux sy, Ganet Doue hon Roue ny; Desy ez voe bry-et. Gant an Eal revelet. |
Chantons doucement, humblement, Noël au Roi puissant Et à sa douce mère immaculée, joyeusement, sans perdre de temps Qui a, il n'y a pas de doute, Enfanté Dieu, notre Roi ; Cela lui fut annoncé, Et révélé par l'Ange. |
| (Anciens Noëls, nr. 4 vers 57). Franse vertaling naar H. de Villemarqué. | |
| Mary, mam Doue ha din den, a yez certen, m'en cret, Davede Symeon, den guiryon raeson-et; Hac ez roas dezaff net He mabic beniguet Dan eiz dez, gouez-et Goude glan bout gan-et. |
Marie, la mère de l'homme Dieu, alla certes, je le crois, Jusqu'à Siniéon, l'homme juste et droit; Et elle remit entre ses bras Son petit enfant béni, Huit jours, sachez-le, Après qu'il fut né. |
| (Anciens Noëls, nr. 4 vers 69). Franse vertaling naar H. de Villemarqué. | |
Of de twee laatsten vormen samen een alexandrijn op de voorgaande rijm:
| Aman dan goar Mary ez voe profecy-et Ez treusse clezev don he calon estonn-et, Hac enff a scuilse net E goat pur assuret: Rac pahunour deomp ni Ez voue crucifiet. |
En cette rencontre on prophétisa à la douce Marie Qu'un glaive traverserait profondément son coeur navré, Et que lui verserait Tout son sang pur: Et en effet, à cause de nous, Il a été attaché à une croix. |
| (Anciens Noëls, nr. 4 vers 70). Franse vertaling naar H. de Villemarqué. | |
Anciens Noëls, nr. 6 en 7 bezitten versregels van 6 lettergrepen, waarbij iedere stanza uit tien versregels bestaan. De eerste stanza van het gedicht is echter een sestet, dat als refrein dient. Door middel van dit refrein, worden samen met de eerste regels van de andere stanza's twee alexandrijnen gevormd.
| Un steren a cren sy a deuri'n Ori-ent. Drezy voe try Roue bras | em caffas en un croas-hent. |
Une étoile de moyenne grandeur, certes, en Orient. Ce fut par elle que trois rois se rencontrèrent dans un carrefour. |
| (Anciens Noëls, nr. 42 strofe 514). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
Ancien Noëls, nr 22, met monorijm-kwatrijnen, werden eveneens als Franse liederen gezongen. Vanaf de tweede stanza wordt het metrum: 7 + 6, 7 + 6, 6 + 7, 6 + 7:
| Hy en em humi-li-as pan cleuas an dras-e. | Elle s'humilia en entendant cela. |
| (Anciens Noëls, nr. 22). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| An curun spern an casty hac en croas cruci-ffi-et. | (Il soufrit) la couronne d'épines, la passion, et (fut) en croix crucifié. |
| (Heures, p.6). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
| Greomp enor ha gloar da Mar-y | ha meu-leu-dy an muy-haff | Rendons honneur et gloire à Marie. et la plus grande louange. |
| (Anciens Noëls, nr. 38). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
Een andere mogelijkheid is nog de vorm: 5 + 5 + 5
| Saluet vihomp, mar queromp, oll, | den a ve foll mar em coll-e. | Nous serons sauvés, tous, si nous voulons; l'homme serait fout s'il se perdait. |
| (Anciens Noëls, nr. 36). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
De laatste vorm wijkt overigens af, evenals enkele andere versregels in Anciens Noëls, nr. 36, met 18 en 8 lettergrepen. In de dramastukken komt men ook 16-lettergrepen-verzen in twee regels tegen.
Een ander mogelijkheid is nog 5 + 6, + 5 (dus cesuuur op de 11e lettergreep)
| Goude an poan, han doan han huan-al | a prepa-ral don tad-ou. | Après la peine, et le chagrin et les soupirs qui furent réservés à nos pères. |
| (Anciens Noëls, nr. 33). Franse vertaling naar E. Ernault. | |
Dit laatste voorbeeld wordt vergezeld door anders versregel met 18 of 17 lettergrepen, alsmede twee versregels met 10 lettergrepen. In Anciens Noëls, nr. 41 treft men ook nog 8 + 9 aan.
Dan bestaat ook nog de mogelijheid van 6 + 6, + 5 (cesuur op de 12e).
| Vr Pab hep ab-ec reneg-al | ar quenta tat eus an oll stad-ou ... ...Ha c'hoaz d'au tut ur persecut-eur | à rea bep eur cals maleur-iou. | Un pape sans motif renégat, le premier père de tous les Etats ... ...et encore un persécuteur des gens, qui faisait à toute heure beaucoup de maux. |
| (Doctrinal ar Christenien; 1628; lied 8). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
De gewoonlijke serie metra in deze is: 8 + 9, 8 + 9, 9 + 8, 9 + 8
| Maz voe leuzret | digant Roue'n bet sed-der | an Eal, messaiger anter-in. | Si bien que fut envoyé par le roi du monde, cerles, un ange, messager fidèle. |
| (Anciens Noëls, nr. 33). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
In nr. 39 van Anciens Noëls, treft men het metrum 5 + 5, + 8 aan:
| Try diouz Ori-ent, hep feut, ent-ent-et a deuz de gue-let, cred-et se. | Trois (rois) d'Orient, sans menlir, comprenez, vinrent le voir, croyez cela. |
| (Anciens Noëls, nr. 39). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
| Contant of net bepret da compret poan joa a-meux glan pa hoz eux diougan-et. | Je veux bien prendre toujours ces peines, et suis heureuse de votre promesse. |
| (La Vie de sainte Nonne, vers 233). Franse vertaling naar Emile Ernault. | |
Hetzelfde ritme bevindt zich overigens ook in Anciens Noëls, nr. 30
Verder schrijft Ernault nog het bestaan van een 22-lettergrepen-vers door middel van onder elkaar geschreven regels (5 + 6, +5 +6) en dito vers met 25 lettergrepen (6 + 6, + 6 +7)